Pierwsza w kraju i Europie publikacja historycznowojskowa opisująca pewne wydarzenia i ich skutki aż po współczesność, w oparciu o zbiór źródeł szerszy niż zwykle. Zasadnicza treść prezentuje razem historię projektowania linii umocnień, ich budowy i wykorzystania podczas II wojny światowej, wraz z wyglądem i konstrukcją nie tylko budowli żelbetowych, ale również ujawnia strukturę uzupełniających obiektów z ziemi i drewna.

Prawdziwy wygląd fortyfikacji Pozycji Pomorskiej (Pommernstellung) został pokazany dzięki efektom wieloletniej pracy autorów. Polegała przede wszystkim na oględzinach wszystkich budowli obronnych i czerpaniu informacji również z archiwaliów niemieckich. Dokonano rekonstrukcji najciekawszych obiektów, wymagających wiele wysiłku z uwagi na fakt, iż niemal wszystkie schrony wysadzono w powietrze zaraz po walkach albo po wojnie. Rysunki pokazują bogactwo form budowlanych i tworzonych z nich struktur. Był to skutek nie tylko precyzyjnego dopasowywania środków inżynieryjnych do właściwości obronnych terenu. Także poszukiwań rozwiązań optymalnych oraz dynamicznych zmian założeń taktyczno-technicznych niemieckiej fortyfikacji w latach budowy pozycji tj. 1932-1938. Pierwotnie budowano ją z myślą powstrzymania natarcia armii polskiej, zatem znalazła się w polu zainteresowania organów wywiadu Wojska Polskiego. Sukcesem skrytego rozpoznania było ustalenie konstrukcji zastosowanych rozwiązań oraz rozmieszczenia blisko połowy wzniesionych schronów. Publikacja po raz pierwszy pokazała osiągnięcia polskiego wywiadu, w tym unikalne materiały fotograficzne. Omówiono też wyniki rozpoznania Pozycji Pomorskiej po roku 1939, w tym wiedzę zdobytą przez wywiad Armii Czerwonej. Fakt o tyle ważny, że w roku 1944 na Pommernstellung spoczęło zadanie stawienia czoła przeciwnikowi o wiele silniejszemu, niż ten przeciw któremu pozycję zaprojektowano.

Szczegółowo został omówiony przebieg walk o Pozycję Pomorską, stoczonych w okresie od końca stycznia do początku marca 1945 r. Już wówczas ludowe Wojsko Polskie nazwało ją Wałem Pomorskim. Była to jedyna hitlerowska linia obronna spośród zawczasu przygotowanych i wyposażonych w żelbetowe schrony bojowe, o której przełamanie walczył ludowy żołnierz, dlatego po wojnie stała się tematem wielu naukowych i popularyzatorskich opracowań. Ich autorzy nie zweryfikowali mnóstwa nieprawdziwych informacji w dokumentach źródłowych, a nawet wspierali tworzenie mitów. Pomijając błędny obraz fortyfikacji, np. wyolbrzymiano liczebność ich załogi i potwierdzano obecność pól minowych, podczas gdy stoczono walki tylko ze szkieletową załogą bezpieczeństwa, o umocnienia gdzie przeciwnik nie zdążył położyć przeszkód minowych. Usunięto w cień nie tylko obraz sytuacji widziany ze strony niemieckiej. W historii sukcesu przełamania Wału Pomorskiego przez 1. Armię Polską przemilczano rolę sojusznika. Tymczasem wojska radzieckie pierwsze dotarły do sąsiedniego odcinka fortyfikacji i aktywnymi działaniami związały odwody tej samej dywizji, z którą mieli do czynienia Polacy. Walcząca tam radziecka 47. Armia miała przed sobą najsilniej rozbudowane fragmenty Pozycji Pomorskiej i stoczyła trudniejsze boje – to ich wyniki tworzyły warunki sprzyjające pomyślnemu przebiegowi działań na odcinku polskim. Niniejsza publikacja jako pierwsza pokazała obraz wydarzeń roku 1945 bliższy prawdzie, bo z polskimi powiązała działania Armii Czerwonej i Wehrmachtu.

Następnie, książka ujawnia dalsze powojenne losy fortyfikacji w rękach wojskowych i cywilnych, ze szczególnym uwzględnieniem dokumentowania śladów walk oraz aspektu tzw. zagospodarowywania: najpierw fortyfikacji do celów obronnych i gospodarczych, a potem pola bitwy do celów propagandowych i turystycznych. Był to ciąg zdarzeń wiodący do fizycznej i kulturowej zagłady Wału Pomorskiego. Ponadto jest to pierwsza polska publikacja historycznowojskowa, w której znalazły się zdjęcia konfrontacyjne wykonane współcześnie do ujęć utrwalonych na fotografiach archiwalnych.

Janusz Miniewicz, Bogusław Perzyk
Wał Pomorski


Warszawa 1997 ISBN 83-907405-0-8
format B5, oprawa miękka, klejona, papier kredowany, 137 stron, ciężar 0,28 kg
229 fotografii (w tym 96 archiwalnych), 21 rysunków archiwalnych, 206 rysunków (schematy, plany, inwentaryzacje i rekonstrukcje budowli obronnych)
streszczenie i podpisy do ilustracji też w językach angielskim, niemieckim i francuskim

NAKŁAD WYCZERPANY